🌋 Geothermie

Benut de warmte uit de aarde voor verwarming en koeling

Wat is geothermie?

Geothermie benut de warmte die opgeslagen is in de aarde. Vanaf een paar meter diepte is de temperatuur van de bodem het hele jaar door redelijk constant (10-13°C in België). Met een warmtepomp kan deze warmte worden opgewaardeerd tot bruikbare temperaturen voor verwarming. In diepere lagen (1-4 km) is de aarde warmer (50-120°C) en kan deze warmte direct gebruikt worden. In België ligt de focus vooral op ondiepe geothermie (warmtepompen) en in mindere mate op diepe geothermie voor grotere projecten.

Hoe werkt het?

Er zijn verschillende systemen om geothermische energie te benutten:

  • Horizontale collectoren: Lussen van buizen 1-1,5m diep over een groot oppervlak (100-150 m² per 10 kW verwarmingsvermogen). Gelijkenisbronvloeistof circuleert en neemt warmte op
  • Verticale boringen (gesloten systeem): 1-2 boringen van 80-150m diep met U-buizen. Compacter dan horizontaal maar duurder
  • Grondwater warmtepomp (open systeem): Pompt grondwater op uit put (10-15°C), onttrekt warmte, en retourneert het via tweede put
  • Warmtepomp: Centraal component dat lagetemperatuurwarmte 'oppompt' naar hogere temperatuur (35-55°C) voor vloerverwarming of radiatoren
  • Diepe geothermie: Boringen van 1-4 km diep waar water van 50-120°C wordt opgepompt en direct gebruikt voor verwarming of elektriciteit (minder gangbaar in België)

Het principe: een koudemiddel verdampt bij lage temperatuur (neemt warmte op uit de bodem), wordt gecomprimeerd (temperatuur stijgt), geeft warmte af aan verwarmingssysteem, en expandeert weer. De warmtepomp verbruikt elektriciteit maar haalt 3-5 keer zoveel warmte uit de grond (COP = Coefficient of Performance).

Toepassingen

Residentiële verwarming en koeling

Geothermische warmtepompen zijn ideaal voor nieuwbouw en grondige renovaties met vloerverwarming. Een typisch Belgisch huis heeft een 8-12 kW warmtepomp nodig. Belangrijk voordeel: in de zomer kan het systeem omkeren en koeling bieden door warmte naar de grond af te voeren. Voordeel: zeer lage operationele kosten en geen afhankelijkheid van gas.

Commerciële gebouwen

Kantoren, scholen, winkels en hotels kunnen efficiënt verwarmd en gekoeld worden met grotere geothermische systemen (50-500 kW). Vooral gebouwen met gelijktijdige verwarmings- en koelbehoeften profiteren maximaal. Enkele Belgische ziekenhuizen en bedrijfsgebouwen gebruiken geothermie.

Warmtenetten

Diepe geothermie (1-3 km) kan meerdere gebouwen voorzien via een warmtenet. In België zijn proefprojecten in Brussel (Saint-Gilles) en Wallonië. Bij temperaturen boven 80°C kan ook elektriciteit worden opgewekt, maar België heeft daarvoor minder geschikte geologie dan IJsland of Italië.

Kassenbouw en landbouw

Tuinbouwers en glastuinbedrijven gebruiken geothermie om kassen te verwarmen. Dit verlaagt de gasrekening aanzienlijk en maakt productie duurzamer.

✓ Voordelen

  • Zeer efficiënt: COP van 3-5 betekent 300-500% rendement (3-5 kW warmte per kW elektriciteit)
  • Lage operationele kosten: Na installatie zeer lage energiekosten, geen brandstof nodig
  • Geen CO2-uitstoot: Volledig elektrisch, combineerbaar met zonne-energie voor 100% hernieuwbaar
  • Verwarming én koeling: Omkeerbaar systeem biedt airco-functie in zomer
  • Geen zichtbare installaties: Alles ondergronds, geen impact op uiterlijk huis
  • Lange levensduur: Warmtepomp 20-25 jaar, grondlussen 50-100 jaar
  • Geruisloos: Geen buitenunit zoals bij lucht-water warmtepompen
  • Zeer betrouwbaar: Constante brontemperatuur, geen weersinvloeden
  • Laag onderhoud: Minimaal onderhoud nodig, geen jaarlijkse keuring

✗ Nadelen

  • Zeer hoge initiële investering: €15.000-€30.000 voor volledig systeem inclusief boringen
  • Grondwerken nodig: Verticale boringen of horizontale graafwerken vereist
  • Vergunningen nodig: Boringvergunning en milieuvergunning voor dieper dan 30m
  • Beperkt tot lage temperaturen: Werkt best met vloerverwarming (35-45°C), minder geschikt voor oude radiatoren
  • Ruimte nodig: Horizontale systemen vragen veel tuinoppervlak dat niet bebouwd mag worden
  • Bodemgeschiktheid: Niet elke bodem is geschikt (zand en klei goed, rots moeilijker)
  • Lange terugverdientijd: 15-25 jaar zonder subsidies
  • Risico bij boring: Verticale boringen kunnen soms mislukken of water raken
  • Stroomverbruik: Nog steeds afhankelijk van elektriciteit, zij het veel minder

Kosten en besparing

De totale investering hangt sterk af van het type systeem en lokale omstandigheden:

  • Horizontale collectoren: €12.000 - €18.000 (incl. warmtepomp, grondwerk, installatie)
  • Verticale boringen: €18.000 - €30.000 (duurder door boringen van €40-60 per meter)
  • Grondwater systeem: €15.000 - €25.000 (2 putten van 20-50m, pompinstallatie)
  • Vloerverwarming (indien nodig): €50 - €80 per m² extra
  • Jaarlijkse operationele kosten: €600 - €1.000 (elektriciteit voor warmtepomp)
  • Onderhoud: €100 - €200 per jaar (controle, koudemiddel, filters)

Voorbeeld: Een nieuwbouwwoning van 150 m² heeft een verticaal geothermisch systeem van €22.000. Verwarmingskosten: €800 per jaar (vs €2.000 met aardgas). Besparing: €1.200/jaar. Terugverdientijd zonder subsidie: 18 jaar, met subsidie van €4.000: 15 jaar.

Let op: Geothermie loont vooral in goed geïsoleerde woningen met vloerverwarming en bij vervanging van dure stookolie of elektriciteit.

Leveranciers in België

Er zijn gespecialiseerde installateurs van geothermische warmtepompen:

Warmtepomp installateurs

Boorspecialisten

Volledige systeemintegratie

Tip: Laat altijd een bodemgeschiktheidstest uitvoeren voordat u investeert. De bodem moet voldoende geleidend zijn.

Alle leveranciers bekijken

Subsidies en premies

Vlaanderen

  • Mijn VerbouwPremie: Tot €4.000 voor geothermische warmtepomp (inkomensafhankelijk)
  • BTW-verlaging: 6% BTW op installatie bij renovatie van >10 jaar oude woning
  • Voorwaarden: Minimale COP van 4 voor water-water systemen, 3,5 voor bodem-water
  • Verlaagd tarief: Verminderd netverbruiktarief bij gebruik warmtepomp

Wallonië

  • Primes Habitation: Tot €6.000 voor geothermische warmtepomp (afhankelijk van inkomen en COP)
  • Extra premie: Bijkomende premie mogelijk voor verwijdering oude stookolieketel
  • Technische eisen: COP > 4 en erkende installateur verplicht

Brussel

  • Renolution premie: Tot €7.500 voor geothermische warmtepomp
  • Hoogste subsidies: Brussel stimuleert warmtepompen sterk, beste subsidieregeling
  • Combinatiepremie: Extra premie bij combinatie met andere energiebesparende maatregelen

Federaal

  • Belastingvermindering: Tot 30% van investeringsbedrag (max. €3.870 per jaar)
  • Verlaagd BTW-tarief: 6% voor installatie in woningen ouder dan 10 jaar
  • Investeringsaftrek bedrijven: Voor professionele toepassingen

💡 Let op

Geothermie subsidies zijn aanzienlijk maar hebben technische vereisten. Controleer vooraf:

Alle subsidies bekijken

Tips voor installatie

  1. Isolatie eerst: Geothermie werkt best in goed geïsoleerde woningen - start met isolatie (dak, muren, beglazing)
  2. Vloerverwarming ideaal: Lagetemperatuursysteem (35-45°C) maximaliseert efficiëntie van warmtepomp
  3. Bodemonderzoek: Laat bodemgeschiktheid testen (geleidbaarheid, grondwaterstand, samenstelling)
  4. Correct dimensioneren: Te grote pomp is inefficiënt, te kleine geeft onvoldoende vermogen - laat berekenen
  5. Kies juiste systeem: Horizontaal bij voldoende tuin, verticaal bij weinig ruimte, grondwater bij geschikte aquifer
  6. Vergunningen vroeg aanvragen: Boringvergunning duurt 2-3 maanden, start tijdig
  7. Buffervat overwegen: Buffertank verbetert comfort en verlengt levensduur warmtepomp
  8. Slim sturen: Gebruik slimme thermostaat en profiteer van lage stroomprijzen
  9. Combineer met zonnepanelen: Zonnepanelen dekken een deel van het stroomverbruik van de warmtepomp
  10. Plan toegang: Zorg dat technische ruimte toegankelijk blijft voor onderhoud

Veelgestelde vragen

Is geothermie geschikt voor mijn huis?

Geothermie is ideaal voor nieuwbouw en grondige renovaties met goede isolatie en vloerverwarming. Voor bestaande woningen met traditionele radiatoren is het minder geschikt, tenzij u lage-temperatuur radiatoren installeert. U heeft ook voldoende tuin nodig (horizontaal) of mogelijkheid tot boren (verticaal). Laat een haalbaarheidsstudie uitvoeren.

Wat is het verschil tussen geothermie en een lucht-water warmtepomp?

Geothermie haalt warmte uit de bodem (constante temperatuur), lucht-water uit buitenlucht (variabele temperatuur). Geothermie is efficiënter (COP 4-5 vs 2,5-3,5), stiller, en betrouwbaarder bij vrieskou, maar veel duurder (€18.000-€30.000 vs €8.000-€14.000). Lucht-water is makkelijker te installeren (geen boringen). Keuze hangt af van budget en prioriteiten.

Hoe diep moet er geboord worden?

Voor verticale systemen worden boringen van 80-150 meter diep gemaakt. Per kW verwarmingsvermogen heeft u ongeveer 50 meter boring nodig in België (afhankelijk van bodemtype). Een typisch huis met 10 kW warmtepomp heeft dus 2 boringen van 100m of 1 boring van 150m. Dieper boren geeft hogere temperaturen maar is duurder.

Kan ik mijn tuin nog gebruiken met horizontale collectoren?

Ja, maar met beperkingen. Collectoren liggen 1-1,5m diep. U mag er gazon, borders en kleine struiken op hebben, maar geen bomen met diepe wortels en geen constructies (terras, vijver, schuur). Het aardoppervlak moet permeabel blijven. Plan dit in vanaf het begin bij tuinontwerp.

Hoe zuinig is geothermie echt?

Een geothermische warmtepomp heeft een COP (Coefficient of Performance) van 4-5. Dit betekent dat voor elke kWh elektriciteit die de compressor verbruikt, u 4-5 kWh warmte krijgt. Bij een elektriciteitsprijs van €0,30/kWh betaalt u €0,06-€0,075 per kWh warmte. Ter vergelijking: aardgas kost ongeveer €0,08-€0,10 per kWh, stookolie €0,10-€0,12. Geothermie is dus goedkoper in gebruik.